Moderator: Бөхийн модууд
by RBK » Tue Feb 28, 2012 6:23 pm
by Khosoo » Tue Feb 28, 2012 7:55 pm
by Nomer 10 » Wed Feb 29, 2012 12:22 am
by munkhbayar_AC » Wed Feb 29, 2012 10:00 am
by jugder_08 » Wed Feb 29, 2012 11:41 am
by Цоомоо » Wed Feb 29, 2012 11:52 am
by jugder_08 » Wed Feb 29, 2012 12:23 pm
by Yes Man » Wed Feb 29, 2012 12:33 pm
by Цоомоо » Wed Feb 29, 2012 12:42 pm
jugder_08 wrote:Одоо ч бас сайхан байна. Бүгд жигд болчихсон таахын аргагүй бүгд үзэж тараад байдаг хэдхэн бөхийн барилдаан биш маш олон бөхчүүдийн жигд өрсөлдөөн.
Олон бөхийн сургуулиуд бэлтгэл сургуулилт байнга хийгээд жийдээ хөгжөөд байгаа юм.
by Kro » Wed Feb 29, 2012 12:51 pm
by Цоомоо » Wed Feb 29, 2012 12:54 pm
by Nok » Wed Feb 29, 2012 1:29 pm
by ХАЛИУН » Wed Feb 29, 2012 2:05 pm
by Барнаба » Wed Feb 29, 2012 2:30 pm
by jugder_08 » Wed Feb 29, 2012 2:33 pm
Барнаба wrote:Энэ янзаараа бол нээрээ зодог шуудаг өмссөн, том талбай дээр барилддаг сумо л болж хувирах гээд байна шүү дээ...
by Чуугий » Fri Mar 23, 2012 6:04 pm
by Bambagar » Sat Mar 24, 2012 9:51 am
by Chiluun » Wed May 09, 2012 2:07 pm
by АЖИГЛАГЧ » Fri May 11, 2012 9:27 am
Nok wrote:Дээр нь 80-аад оны бөхийн элитүүдийн удам сүморүү явах ч нөлөөлсөн л байх. Дагвадорж, Даваажаргал, Бямбадорж, Хүчитбаатар, Ундрах эд нар бүгд үндэсний бөхийн томчуудын хүүхдүүд. Түвдэндорж, Мөнхбат аварга, Долгорсүрэн, Давааням заан...... гээд мундаг улсуудын хүүхэд, ач нар яавч муу барилдахгүй нь тодорхой. Харин ч энэ 6 залуу зааныг залгаад дараагийн үе болоод гарцгаах байсан байх. Хэрвээ эднүүс байсан бол хүчний хуваарилалт нэлээд өөр байх байсан биз.
by Raldii » Fri May 11, 2012 9:35 am
by АЖИГЛАГЧ » Fri May 11, 2012 10:16 am
MANDAKHT wrote:У.а У.Мижиддорж: Санжаадамбыг надаас том цолтой бөх болоосой гэж горьдох юм
Үндэсний их баяр наадамд нэг үзүүрлэж, 17 шөвгөрсөн хүчит арслан У.Мижиддоржтой ярилцлаа. У.Мижиддорж арслан 80 насандаа шинэ оны босгон дээр Монгол Улсын гавьяат тамирчин цол хүртсэн юм. -Тусгаар тогтнолын 100 жилийн ойгоор гавьяат тамирчин хэмээх хүндтэй цол авсанд баяр хүргэе? -Баярлалаа. Гавьяат тамирчин цол авсандаа их баярласан. Ардчилсан Ерөнхийлөгч болон Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга Д.Баттулга нарт маш их баярлаж байгаагаа хэлмээр байна. Өмнө нь хэд хэдэн удаа гавьяатад тодорхойлуулж байсан юм. Даанч өгөөгүй. Гэтэл ардчилсан ерөнхийлөгчөөс авах хувьтай байж л дээ. -Гавьяат болсноо мэдээд хэрхэн баярлав? -Шагнал гардуулах ёслолоос нэг өдрийн өмнө надад Ерөнхийлөгчийн тамгын газраас утасдаж мэдэгдсэн. Надруу залгаад “Танд гавьяат цол олгож байна. Маргааш ирж аваарай” гэсэн. Хүн гэнэт сонсохоороо их балмагдаж, баярладаг юм билээ. Хэдийгээр баярлаж байгаа ч гэсэн дотроо “өөр хүн надаар тоглоод байгаа юм болов уу” гэсэн бодол төрж байлаа. Сэтгэл их хөөрсөн. Яг л хүүхэд шиг. -Улсынхаа их баяр наадамд нэг үзүүрлэж, 17 шөвгөрсөн хүчит арслан маань хэдэн настайгаасаа даа улсын баяр наадамд зодоглож эхэлсэн бэ? -Анх Ардын хувьсгалын 30 жилийн ойн баяр наадамд зодоглож байлаа. Тэгэхэд би 19 настай байсан юм. Энэ наадамд Архангай аймгийн Хашаат сумаас морьтой ирж барилдсан юм даг. Тухайн үед их л юм бодож наадамд ирсэн. Яагаад гэвэл өмнө нь би Депутат сонгууль, Майн баярын барилдаанд түрүүлчихээд өөрийгөө их мундаг сүрхий бөх болчихлоо гэж бодсон. Тэгээд улсын наадамд ирээд Их монгол гуай, буур Жамъян гуай, боохой Данзан гуай, Түвдэндорж гуай, Чимэд-Очир гуай зэрэг бөхчүүдийг хараад сүрдсэн шүү. Тэдний зогсолт, дэвээ, шаваа нь сүртэй харагдаж байгаа юм чинь. Тэгж байтал наадам ч эхэллээ. Анхныхаа наадамд би нэг давж ч чадалгүй нутаг буцаж байсан юм. Дараа жил нь арай сайжирч гурав даваад, дөрвийн даваанд Чимэд-Очир аваргад унасан. Ер нь бөх болоход хажуугийн хүн их дэм болдог. Би хөдөө адуу малтай ноцолддог хүн байсан. Морь уургалж, эмнэг сургана. Найз Дашдаваатайгаа их барилдахаас гадна манай нутаг чинь наадамч, наргианчаараа алдартай юм. Бас сайн сайн бөхчүүдээрээ алдартай. Тэгээд л нутгийнхаа бөхчүүдийг хараад ийм бөх болох юмсан гэж бодно. Яагаад ч юм би бөхөөс өөр зүйл боддоггүй байжээ. Адуу, маланд явахдаа хүртэл завсраар барилдаад л… Дээл тэсгээхгүй шүү дээ. Бөхөнд их дуртай. Манай нутгийн миний үеийн хүүхдүүд бараг бүгд л тийм байсан. Хонинд явахдаа бөөндөө цуглаж байгаад барилдана. Сүүлдээ барилдаандаа анхаарлаа хандуулаад хонь малаа мартах тохиолдол хүртэл гарч л байсан. Бүр шөнө хүртэл барилдаж “Унт гээд л загнуулж байлаа шүү дээ”. Тэгж байтал Дорноговийн Рашаантын байцаан өнгөрүүлэх газарт цэргээр очсон /Одоогийнхоор Эрээн хот/. Манай ангийн дарга барилдаанч, биеийн тамирт дуртай хүн байсан. Бөөрөнцөг, зээрэнцэг шиднэ. Ер нь спортын тал бүрийн авьяастай байсан шүү. Дарга надтай барилдаж, биеийн тамирын дасгал их хийлгэдэг байсан нь тус болсон гэж боддог. Даргынхаа ачаар бие хаа ч гайгүй болж, нэлээд чангарсан. Тэгээд 1954 онд Дорноговь аймагт болсон барилдаанд очиж зодоглоод түрүүлсэн юм. Ингэхдээ бүр Батсуурь аваргыг хаяж түрүүлсэн гээд бод доо. Түүнийг нэг их мундаг сайндаа ч даваагүй. Аварга намайг дунгуйлдаж сэгсрэхээр нь тогтоод хонгодоод суйлчихсан. Хүн амьтан ч шуугиад ирлээ. Тэгэхээр нь жаахан эмзэглээд элэг бүсээ тайлаад тахимаа өгөх гэсэн чинь “Юу ярьж байгаа юм бэ. Чи давсан. Залуу хүүхдийн урмыг хугалж болохгүй” гээд их жудагтай байсан. Ер нь бол барилддаг цэрэг их ирдэг. Бээжин аварга байна. Түүнтэй анх малгайг нь шүүрч танилцаад сайхан найзууд болж байлаа. Миний цэргийн малгай нэлээд хуучрахаар нь шинэ цэргийг дээрэлхэх санаатай малгайг нь шүүрсэн чинь эргэж хараад миний цамцны энгэрийг зад татсан. Дараа нь Бээжинтэй сайхан найзууд болж, олон барилдсан шүү. - Хэдэн онд улсын цолонд хүрч байсан бэ? - 1955 онд тав давж улсын начин боллоо. Дараа жил нь Түвдэндорж аваргаар долоо давж заан цол авсан. Тэр үед би 24-тэй, Түвдэндорж аварга 40 нас хүрч байсан юм. Түүний барилдааныг ерөнхийд нь мэддэг болохоор залуу хүний авхаалж самбаа гаргаж заан цолонд хүрсэн. Хэрвээ аваргыг ид байхад нь барилдсан бол би хаана нь ч хүрэхгүй. Агуу их аварга шүү дээ. Ёстой ховор төрөх хүн. Заан цол авснаасаа хойш улсын наадамд завсаргүй 10 шөвгөрсөн. Би гурван үеийн бөхчүүдтэй барилдаж явсан. Улсын наадамд нэг үзүүрлэхдээ доод үеийнхээ Мөнхбат аварга өвдөг шороодсон. -Таныг Дамдин аваргыг дийлдэггүй байсан гэж сонссон. Хэрвээ Дамдин аваргад өвдөг шороодоогүй бол улсын наадамд хэд ч түрүүлж мэдэх бөх байсан гэж ярилцдаг юм билээ? -Хэчнээн ч удаа таарч барилдсан юм бүү мэд. Тэр хүнийг яагаад дийлэхгүй байгаагаа өөрөө ч ойлгоогүй. Эхлээд бид хоёр тунадаг байлаа. Биднийг хэн ч амлахгүй. Явсаар байгаад Дамдин аваргатай тунана. Гэтэл Дамдин аварга цол ахиад намайг амладаг болсон. Аварга сүүлд нь нэлээд амташсан бололтой. Намайг их л амархан давдаг байсан юм. Дамдинг давлаа гэхэд цаана нь түрүүлэх найдвар бага. Яагаад гэвэл тэр үеийн бөхчүүд чинь их нягт, чанга барилдаантай байсан. Ер нь цолоо ахиулна гэдэг хэцүү шүү. Энгийн жишээ хэлэхэд Бадамсэрээжид гээд жинхэнэ барилдаанч айхтар арслан байлаа. Ингэж явсаар улсын наадамд 17 шөвгөрсөн дөө. Ер нь бөх гэдэг бол насны асуудал юм. -1955 онд сугалаа сугалж барилддаг байсан юм билээ. Энэ талаар яриа өрнүүлээч. Ямар учраас сугалаагаар барилдуулсан юм бол? -Тэр бол ер нь шал дэмий ажил байсан юм. Би одоо хүртэл тэр сугалаанд дургүй явдаг. Дээрээс л шийдсэн. Хэрвээ сугалаагаар барилдвал цолны хэрэг гэж байхгүй шүү дээ. Монгол бөх гэдэг чинь олон мянган жилийн уламжлалтай ард түмний бүтээл шүү дээ. Жинхэнэ цэнгэлийн манлай байхгүй юу. Хэрвээ Төв цэнгэлдэхэд бөх барилдуулахгүйгээр наадам хийнэ гэвэл олон хүн лав цуглахгүй дээ. Үндэсний бөх бол жинхэнэ бөх юм. Ер нь бол монголчууд үндэсний бөхийг их харах болжээ. Эрийн гурван наадамтай мөртлөө бөхийг голчлон харж байна. Монгол үндэсний бөхийг би дэлхийн бөхийн хаан л гэж боддог. Яагаад гэвэл ард түмнээ жинхэнэ утгаар нь баярлуулж чадаж байна шүү дээ. Өмнө нь монгол бөхийг дутуу үнэлэх үе гарч л байсан. Харин Монголын үндэсний бөхийн холбоо гэж байгуулаад бөхөө байранд нь тавьж байна. Орчин үетэйгээ нийцүүлэн бөхийн журам гаргах ёстой байсныг Р.Нямдорж тун сайн гүйцэлдүүлж байгаа юм. Орчин үеийн хэллэгээр яривал менежмент сайтай ажиллаж байна. -Монгол бөхийн дэг жаягийн талаар таны байр суурийг сонсмоор байна. Ялангуяа одоогийн бөхчүүдэд таны үеийнхэн шиг нарийн дэг жаяг, ёс суртахуун гэж байна уу? -Энэ асуудал нь эртнээс уламжлалтай юм. Ахмад үеэ хүндлэх, архи тамхинаас зайлсхийх, хэрүүл хараал зэргийг цээрлэх ёстой. Одоо бол хоёр бөх ойролцоо унах юм бол буруу хараад дэвдэг болчихож. Бас наадамд тав давчихаад гараа зангидаж өргөөд гүйж байна. Хэн нэгнийг занаад байгаа ч юм шиг. Энэ бол ёс суртахууны доголдол юм. Өнгөрсөн жилийн наадмаар харин цөөхөн гарах шиг болсон. Уг нь бол хангарьд шувуу шиг тайван дэвээд явах нь сайхан харагддаг шүү дээ. Дээр үеийн бөхчүүдээ хүндлэхдээ ахмадын өмнүүр орж яриа өдөхгүй, идээ тавганд түрүүлж хүрэхгүй. Тэр ч битгий хэл моринд нь мордуулж, буухад нь тосдог байсан юм. Гэхдээ одоогийн залуучуудыг хамаагүй муулж болохгүй л дээ. Эд нар аяндаа суралцана. Одоо ч гэсэн суралцаж л яваа. -Өнгөрсөн жил монгол бөхийг гиннесийн номонд бүртгүүлсэн том үйл явдал болсон? -Энэ бол түүхэн үйл явдал юм. 6000 бөх Төв цэнгэлдэхэд эгнээд зогсч байхад үнэхээр сүрлэг сайхан харагдаж байлаа. Барилдаж байсан үеэ дурсаад өөрийн эрхгүй нулимс унагасан. Ер нь ямар ч хүн нулимс унагах л байсан байх. Намайг ид барилдаж байхад ийм үйл явдал болсон бол гэж бодож л байлаа. Монголын үндэсний бөхийн холбооны хийж байгаа ажлыг бөхчүүд маань үнэлж байгаа биз. Яах вэ, зарим нэг ойлгохгүй хэсэг хүн байна. -Дээр үеийн бөхчүүдийн сайхан дэвээ, шавааг харуулсан эртний бичлэгүүд үзэж байлаа. Гэтэл одоогийн бөхчүүд нэг л биш ээ? -Яах вэ, бүгдийг хэлж болохгүй л дээ. Адъяахүү начны шавь нар гээд хэдэн хүүхдүүд дэвээ, шавааг тун аятайхан хийж байна. Тэр хүүхдийн Ер нь бол дэвж чаддагүй бөх сайн барилддаггүй юм. Дэвээ, шаваа чинь тухайн бөхийн сүр хүчийг илэрхийлдэг. Унасан ч, давсан ч унжийчихаад явж байгаа хүн бол яавч өөдтэй бөх биш. Бас бөхийн гайхамшгийг харуулах нэг урлаг төрөл, бие халаалт гэж хэлж болно. Бөхийн сүр жавхланг гайхуулъя, ард түмнээс баясгая л гэж бодож байвал сайхан дэвж сурах хэрэгтэй. -Ид барилдаж байх үедээ ямар мэхийг голчлон хийдэг байв. Өөрөөр хэлбэл таны дархан мэх? -Би эхлээд суйлдаг байсан. Зүүн гараараа баруун хөл рүү суйлна. Дараа нь баруун ташаагаараа тонгорно. Сүүлдээ давуулж дэгээддэг болсон шүү. Сүүлдээ зүүн гараараа баруун ташааны шуудагнаас бариад өргөдөг болсон. -Шуудагнаас өргөх нь бяртай хүний шинж үү. Ялангуяа зүүн гарандаа? -Эвсэл юм л даа. Барилдааны ур чадвартай холбоотой биз дээ. -Одоо барилдаж байгаа бөхчүүдээс хэнийг таалж байна вэ? -Нэг бөхийн нэр хэлэх нь жаахан утгагүй л дээ. Тэр, энэ гэхийн аргагүй олон бөх байна. Сүхбат аварга л гэхэд айхтар хурдан хөдөлгөөнтэй. Мэхэндээ даацтай. Үзэгчдийг өөрийн эрхгүй уулга алдуулдаг байлаа. Дараа нь өнгөрсөн жилийн наадмаар түрүүлсэн Мөнхбат аварга байна. Мэхэндээ зориулаад л дайрч байна шүү дээ. Содномдорж харцага, Санжаадамба заан гээд олон залуучуудыг хэлж болно. Барилдаж байгаа нь цаанаа л нэг өөр. Санжаадамба заан миний удмын бөх байгаа юм. Энэ хүүхдийг өнгөрсөн жил түрүүлэх болов уу гэж бодож байтал Мөнхбатыг дийлсэнгүй. Гэхдээ түүний нас залуу байгаа учраас ямар ч байсан аварга, арслан цол хүртэнэ гэдэгт итгэлтэй байдаг. Надаас өндөр цол аваасай л гэж боддог. Ер нь горьдлого бий. Сайхан сайхан залуучууд их байна. Мөн Увсын Бүрэнтөгс гээд аймгийн арсланг хэлмээр байна. Жижиг биетэй бөх нэг их хол явдаггүй. Бөх болохын тулд бие, бяр, мэх, ухаан, зориг хэрэгтэй. Энэ хэдэн шинж чанар цогцолсон хүн бол мундаг сайн бөх болно доо. -Залуу бөхчүүддээ хандаж юу хэлэх вэ? -Бэлтгэлээ сайн хийх хэрэгтэй. Унах тусам тэр мэхэндээ боловсорч байх ёстой. Мөн даруу төлөв бай. Аархуу зангаа барилдаан дээр л гаргах хэрэгтэй юм. Гэхдээ хий онгирч, сагсуурах биш. Өөрийнхөө бяр чадлыг өрсөлдөгч бөхдөө мэдрүүлж чадвал уран барилдаан гарах юм. Бусад үед даруу төлөв байж бусдад хүндлэлтэй бай гэж хэлмээр байна.
http://www.mongolbukh.mn
by АЖИГЛАГЧ » Fri May 11, 2012 10:21 am
MANDAKHT wrote:
У.а У.Мижиддорж:
Санжаадамбыг надаас том цолтой бөх болоосой гэж горьдох юм
Үндэсний их баяр наадамд нэг үзүүрлэж, 17 шөвгөрсөн хүчит арслан У.Мижиддоржтой ярилцлаа.
У.Мижиддорж арслан 80 насандаа шинэ оны босгон дээр Монгол Улсын гавьяат тамирчин цол хүртсэн юм.
-Тусгаар тогтнолын 100 жилийн ойгоор гавьяат тамирчин хэмээх хүндтэй цол авсанд баяр хүргэе?
-Баярлалаа. Гавьяат тамирчин цол авсандаа их баярласан. Ардчилсан Ерөнхийлөгч болон Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга Д.Баттулга нарт маш их баярлаж байгаагаа хэлмээр байна. Өмнө нь хэд хэдэн удаа гавьяатад тодорхойлуулж байсан юм. Даанч өгөөгүй. Гэтэл ардчилсан ерөнхийлөгчөөс авах хувьтай байж л дээ.
-Гавьяат болсноо мэдээд хэрхэн баярлав?
-Шагнал гардуулах ёслолоос нэг өдрийн өмнө надад Ерөнхийлөгчийн тамгын газраас утасдаж мэдэгдсэн. Надруу залгаад “Танд гавьяат цол олгож байна. Маргааш ирж аваарай” гэсэн. Хүн гэнэт сонсохоороо их балмагдаж, баярладаг юм билээ. Хэдийгээр баярлаж байгаа ч гэсэн дотроо “өөр хүн надаар тоглоод байгаа юм болов уу” гэсэн бодол төрж байлаа. Сэтгэл их хөөрсөн. Яг л хүүхэд шиг.
-Улсынхаа их баяр наадамд нэг үзүүрлэж, 17 шөвгөрсөн хүчит арслан маань хэдэн настайгаасаа даа улсын баяр наадамд зодоглож эхэлсэн бэ?
-Анх Ардын хувьсгалын 30 жилийн ойн баяр наадамд зодоглож байлаа. Тэгэхэд би 19 настай байсан юм. Энэ наадамд Архангай аймгийн Хашаат сумаас морьтой ирж барилдсан юм даг. Тухайн үед их л юм бодож наадамд ирсэн. Яагаад гэвэл өмнө нь би Депутат сонгууль, Майн баярын барилдаанд түрүүлчихээд өөрийгөө их мундаг сүрхий бөх болчихлоо гэж бодсон. Тэгээд улсын наадамд ирээд Их монгол гуай, буур Жамъян гуай, боохой Данзан гуай, Түвдэндорж гуай, Чимэд-Очир гуай зэрэг бөхчүүдийг хараад сүрдсэн шүү. Тэдний зогсолт, дэвээ, шаваа нь сүртэй харагдаж байгаа юм чинь. Тэгж байтал наадам ч эхэллээ. Анхныхаа наадамд би нэг давж ч чадалгүй нутаг буцаж байсан юм. Дараа жил нь арай сайжирч гурав даваад, дөрвийн даваанд Чимэд-Очир аваргад унасан.
Ер нь бөх болоход хажуугийн хүн их дэм болдог. Би хөдөө адуу малтай ноцолддог хүн байсан. Морь уургалж, эмнэг сургана. Найз Дашдаваатайгаа их барилдахаас гадна манай нутаг чинь наадамч, наргианчаараа алдартай юм. Бас сайн сайн бөхчүүдээрээ алдартай. Тэгээд л нутгийнхаа бөхчүүдийг хараад ийм бөх болох юмсан гэж бодно. Яагаад ч юм би бөхөөс өөр зүйл боддоггүй байжээ. Адуу, маланд явахдаа хүртэл завсраар барилдаад л…
Дээл тэсгээхгүй шүү дээ. Бөхөнд их дуртай. Манай нутгийн миний үеийн хүүхдүүд бараг бүгд л тийм байсан. Хонинд явахдаа бөөндөө цуглаж байгаад барилдана. Сүүлдээ барилдаандаа анхаарлаа хандуулаад хонь малаа мартах тохиолдол хүртэл гарч л байсан. Бүр шөнө хүртэл барилдаж “Унт гээд л загнуулж байлаа шүү дээ”. Тэгж байтал Дорноговийн Рашаантын байцаан өнгөрүүлэх газарт цэргээр очсон /Одоогийнхоор Эрээн хот/. Манай ангийн дарга барилдаанч, биеийн тамирт дуртай хүн байсан. Бөөрөнцөг, зээрэнцэг шиднэ. Ер нь спортын тал бүрийн авьяастай байсан шүү. Дарга надтай барилдаж, биеийн тамирын дасгал их хийлгэдэг байсан нь тус болсон гэж боддог. Даргынхаа ачаар бие хаа ч гайгүй болж, нэлээд чангарсан.
Тэгээд 1954 онд Дорноговь аймагт болсон барилдаанд очиж зодоглоод түрүүлсэн юм. Ингэхдээ бүр Батсуурь аваргыг хаяж түрүүлсэн гээд бод доо. Түүнийг нэг их мундаг сайндаа ч даваагүй. Аварга намайг дунгуйлдаж сэгсрэхээр нь тогтоод хонгодоод суйлчихсан. Хүн амьтан ч шуугиад ирлээ. Тэгэхээр нь жаахан эмзэглээд элэг бүсээ тайлаад тахимаа өгөх гэсэн чинь “Юу ярьж байгаа юм бэ. Чи давсан. Залуу хүүхдийн урмыг хугалж болохгүй” гээд их жудагтай байсан. Ер нь бол барилддаг цэрэг их ирдэг. Бээжин аварга байна. Түүнтэй анх малгайг нь шүүрч танилцаад сайхан найзууд болж байлаа. Миний цэргийн малгай нэлээд хуучрахаар нь шинэ цэргийг дээрэлхэх санаатай малгайг нь шүүрсэн чинь эргэж хараад миний цамцны энгэрийг зад татсан. Дараа нь Бээжинтэй сайхан найзууд болж, олон барилдсан шүү.
- Хэдэн онд улсын цолонд хүрч байсан бэ?
- 1955 онд тав давж улсын начин боллоо. Дараа жил нь Түвдэндорж аваргаар долоо давж заан цол авсан. Тэр үед би 24-тэй, Түвдэндорж аварга 40 нас хүрч байсан юм. Түүний барилдааныг ерөнхийд нь мэддэг болохоор залуу хүний авхаалж самбаа гаргаж заан цолонд хүрсэн. Хэрвээ аваргыг ид байхад нь барилдсан бол би хаана нь ч хүрэхгүй. Агуу их аварга шүү дээ. Ёстой ховор төрөх хүн. Заан цол авснаасаа хойш улсын наадамд завсаргүй 10 шөвгөрсөн. Би гурван үеийн бөхчүүдтэй барилдаж явсан. Улсын наадамд нэг үзүүрлэхдээ доод үеийнхээ Мөнхбат аварга өвдөг шороодсон.
-Таныг Дамдин аваргыг дийлдэггүй байсан гэж сонссон. Хэрвээ Дамдин аваргад өвдөг шороодоогүй бол улсын наадамд хэд ч түрүүлж мэдэх бөх байсан гэж ярилцдаг юм билээ?
-Хэчнээн ч удаа таарч барилдсан юм бүү мэд. Тэр хүнийг яагаад дийлэхгүй байгаагаа өөрөө ч ойлгоогүй. Эхлээд бид хоёр тунадаг байлаа. Биднийг хэн ч амлахгүй. Явсаар байгаад Дамдин аваргатай тунана. Гэтэл Дамдин аварга цол ахиад намайг амладаг болсон. Аварга сүүлд нь нэлээд амташсан бололтой. Намайг их л амархан давдаг байсан юм. Дамдинг давлаа гэхэд цаана нь түрүүлэх найдвар бага. Яагаад гэвэл тэр үеийн бөхчүүд чинь их нягт, чанга барилдаантай байсан. Ер нь цолоо ахиулна гэдэг хэцүү шүү. Энгийн жишээ хэлэхэд Бадамсэрээжид гээд жинхэнэ барилдаанч айхтар арслан байлаа. Ингэж явсаар улсын наадамд 17 шөвгөрсөн дөө. Ер нь бөх гэдэг бол насны асуудал юм.
-1955 онд сугалаа сугалж барилддаг байсан юм билээ. Энэ талаар яриа өрнүүлээч. Ямар учраас сугалаагаар барилдуулсан юм бол?
-Тэр бол ер нь шал дэмий ажил байсан юм. Би одоо хүртэл тэр сугалаанд дургүй явдаг. Дээрээс л шийдсэн. Хэрвээ сугалаагаар барилдвал цолны хэрэг гэж байхгүй шүү дээ. Монгол бөх гэдэг чинь олон мянган жилийн уламжлалтай ард түмний бүтээл шүү дээ. Жинхэнэ цэнгэлийн манлай байхгүй юу. Хэрвээ Төв цэнгэлдэхэд бөх барилдуулахгүйгээр наадам хийнэ гэвэл олон хүн лав цуглахгүй дээ. Үндэсний бөх бол жинхэнэ бөх юм. Ер нь бол монголчууд үндэсний бөхийг их харах болжээ. Эрийн гурван наадамтай мөртлөө бөхийг голчлон харж байна. Монгол үндэсний бөхийг би дэлхийн бөхийн хаан л гэж боддог. Яагаад гэвэл ард түмнээ жинхэнэ утгаар нь баярлуулж чадаж байна шүү дээ. Өмнө нь монгол бөхийг дутуу үнэлэх үе гарч л байсан. Харин Монголын үндэсний бөхийн холбоо гэж байгуулаад бөхөө байранд нь тавьж байна. Орчин үетэйгээ нийцүүлэн бөхийн журам гаргах ёстой байсныг Р.Нямдорж тун сайн гүйцэлдүүлж байгаа юм. Орчин үеийн хэллэгээр яривал менежмент сайтай ажиллаж байна.
-Монгол бөхийн дэг жаягийн талаар таны байр суурийг сонсмоор байна. Ялангуяа одоогийн бөхчүүдэд таны үеийнхэн шиг нарийн дэг жаяг, ёс суртахуун гэж байна уу?
-Энэ асуудал нь эртнээс уламжлалтай юм. Ахмад үеэ хүндлэх, архи тамхинаас зайлсхийх, хэрүүл хараал зэргийг цээрлэх ёстой. Одоо бол хоёр бөх ойролцоо унах юм бол буруу хараад дэвдэг болчихож. Бас наадамд тав давчихаад гараа зангидаж өргөөд гүйж байна. Хэн нэгнийг занаад байгаа ч юм шиг. Энэ бол ёс суртахууны доголдол юм. Өнгөрсөн жилийн наадмаар харин цөөхөн гарах шиг болсон. Уг нь бол хангарьд шувуу шиг тайван дэвээд явах нь сайхан харагддаг шүү дээ. Дээр үеийн бөхчүүдээ хүндлэхдээ ахмадын өмнүүр орж яриа өдөхгүй, идээ тавганд түрүүлж хүрэхгүй. Тэр ч битгий хэл моринд нь мордуулж, буухад нь тосдог байсан юм. Гэхдээ одоогийн залуучуудыг хамаагүй муулж болохгүй л дээ. Эд нар аяндаа суралцана. Одоо ч гэсэн суралцаж л яваа.
-Өнгөрсөн жил монгол бөхийг гиннесийн номонд бүртгүүлсэн том үйл явдал болсон?
-Энэ бол түүхэн үйл явдал юм. 6000 бөх Төв цэнгэлдэхэд эгнээд зогсч байхад үнэхээр сүрлэг сайхан харагдаж байлаа. Барилдаж байсан үеэ дурсаад өөрийн эрхгүй нулимс унагасан. Ер нь ямар ч хүн нулимс унагах л байсан байх. Намайг ид барилдаж байхад ийм үйл явдал болсон бол гэж бодож л байлаа. Монголын үндэсний бөхийн холбооны хийж байгаа ажлыг бөхчүүд маань үнэлж байгаа биз. Яах вэ, зарим нэг ойлгохгүй хэсэг хүн байна.
-Дээр үеийн бөхчүүдийн сайхан дэвээ, шавааг харуулсан эртний бичлэгүүд үзэж байлаа. Гэтэл одоогийн бөхчүүд нэг л биш ээ?
-Яах вэ, бүгдийг хэлж болохгүй л дээ. Адъяахүү начны шавь нар гээд хэдэн хүүхдүүд дэвээ, шавааг тун аятайхан хийж байна. Тэр хүүхдийн Ер нь бол дэвж чаддагүй бөх сайн барилддаггүй юм. Дэвээ, шаваа чинь тухайн бөхийн сүр хүчийг илэрхийлдэг. Унасан ч, давсан ч унжийчихаад явж байгаа хүн бол яавч өөдтэй бөх биш. Бас бөхийн гайхамшгийг харуулах нэг урлаг төрөл, бие халаалт гэж хэлж болно. Бөхийн сүр жавхланг гайхуулъя, ард түмнээс баясгая л гэж бодож байвал сайхан дэвж сурах хэрэгтэй.
-Ид барилдаж байх үедээ ямар мэхийг голчлон хийдэг байв. Өөрөөр хэлбэл таны дархан мэх?
-Би эхлээд суйлдаг байсан. Зүүн гараараа баруун хөл рүү суйлна. Дараа нь баруун ташаагаараа тонгорно. Сүүлдээ давуулж дэгээддэг болсон шүү. Сүүлдээ зүүн гараараа баруун ташааны шуудагнаас бариад өргөдөг болсон.
-Шуудагнаас өргөх нь бяртай хүний шинж үү. Ялангуяа зүүн гарандаа?
-Эвсэл юм л даа. Барилдааны ур чадвартай холбоотой биз дээ.
-Одоо барилдаж байгаа бөхчүүдээс хэнийг таалж байна вэ?
-Нэг бөхийн нэр хэлэх нь жаахан утгагүй л дээ. Тэр, энэ гэхийн аргагүй олон бөх байна. Сүхбат аварга л гэхэд айхтар хурдан хөдөлгөөнтэй. Мэхэндээ даацтай. Үзэгчдийг өөрийн эрхгүй уулга алдуулдаг байлаа.
Дараа нь өнгөрсөн жилийн наадмаар түрүүлсэн Мөнхбат аварга байна. Мэхэндээ зориулаад л дайрч байна шүү дээ. Содномдорж харцага, Санжаадамба заан гээд олон залуучуудыг хэлж болно. Барилдаж байгаа нь цаанаа л нэг өөр.
Санжаадамба заан миний удмын бөх байгаа юм. Энэ хүүхдийг өнгөрсөн жил түрүүлэх болов уу гэж бодож байтал Мөнхбатыг дийлсэнгүй. Гэхдээ түүний нас залуу байгаа учраас ямар ч байсан аварга, арслан цол хүртэнэ гэдэгт итгэлтэй байдаг. Надаас өндөр цол аваасай л гэж боддог. Ер нь горьдлого бий. Сайхан сайхан залуучууд их байна. Мөн Увсын Бүрэнтөгс гээд аймгийн арсланг хэлмээр байна. Жижиг биетэй бөх нэг их хол явдаггүй. Бөх болохын тулд бие, бяр, мэх, ухаан, зориг хэрэгтэй. Энэ хэдэн шинж чанар цогцолсон хүн бол мундаг сайн бөх болно доо.
-Залуу бөхчүүддээ хандаж юу хэлэх вэ?
-Бэлтгэлээ сайн хийх хэрэгтэй. Унах тусам тэр мэхэндээ боловсорч байх ёстой. Мөн даруу төлөв бай. Аархуу зангаа барилдаан дээр л гаргах хэрэгтэй юм. Гэхдээ хий онгирч, сагсуурах биш.
Өөрийнхөө бяр чадлыг өрсөлдөгч бөхдөө мэдрүүлж чадвал уран барилдаан гарах юм. Бусад үед даруу төлөв байж бусдад хүндлэлтэй бай гэж хэлмээр байна.
http://www.mongolbukh.mn
by MANDAKHT » Fri May 11, 2012 11:47 pm
by Chiluun » Tue May 22, 2012 7:37 am
by ХАЛИУН » Wed May 23, 2012 9:46 am